‘อลิสซา มาร์กูลิส’ ดนตรีคือการเดินทางภายใน

‘อลิสซา มาร์กูลิส’ (Alissa Margulis) ไม่ใช่ชื่อที่คุ้นหูนักสำหรับผู้ฟังทั่วไปในประเทศไทย แต่สำหรับวงการดนตรีคลาสสิกระดับนานาชาติ เธอคือหนึ่งในนักไวโอลินหญิงที่ได้รับคำชื่นชมจากศิลปินรุ่นใหญ่ของโลก 

สุดยอดมือเปียโน ‘มาร์ธา อาร์เกริช’ (Martha Argerich) ยกย่องว่า เธอมี “บุคลิกภาพทางดนตรีที่แข็งแกร่ง” ขณะที่นักเชลโลระดับพระกาฬ ‘มิชา มายสกี’ (Mischa Maisky) กล่าวถึงเธอ ในฐานะผู้มี “เทคนิคยอดเยี่ยมและเสียงที่อบอุ่นลึกซึ้ง” 

หลังสร้างความประทับใจไว้เมื่อปี 2022 กับบทประพันธ์ของ ‘โปรโคเฟียฟ’ (Prokofiev) อลิสซา จะหวนคืนมาร่วมงานกับ ‘Royal Bangkok Symphony Orchestra’ และวาทยกร ‘วานิช โปตะวนิช’  อีกครั้ง ณ เวทีศูนย์วัฒนธรรมแห่งประเทศไทย ในวันที่ 1 มิถุนายน 2025 เธอจะบรรเลง ‘Tzigane’ งานชิ้นเอกที่ท้าทายศักยภาพของไวโอลินได้อย่างน่าทึ่ง จากบทประพันธ์​ของ ‘ราเวล’ (Ravel) และ ‘Introduction & Rondo Capriccioso’ อีกหนึ่งบทประพันธ์สุดคลาสสิกที่งดงามและเปี่ยมสีสัน ของ ‘แซงต์-ซองส์’ (Saint-Saëns) ภายใต้โปรแกรม ‘Royal Grace’ ที่อุทิศให้แก่เสียงไวโอลินในแง่มุมที่งดงามและเข้มข้นที่สุด

อลิสซา มาร์กูลิส เป็นลูกครึ่งเยอรมัน-รัสเซีย เติบโตในครอบครัวนักดนตรี บิดาเป็นนักเปียโนมืออาชีพ และมีมารดาเป็นนักไวโอลิน บ้านของเธอจึงไม่ต่างจากห้องฝึกซ้อมที่มีเสียงเพลงขับกล่อมทั้งวัน เธอเริ่มเรียนเปียโนและไวโอลินตั้งแต่อายุ 4 ขวบ เพียง 3 ปีต่อมา ก็ได้ขึ้นแสดงกับวง ‘Budapest Soloists’ เป็นครั้งแรก ถือเป็นการเปิดตัวที่เร็วที่สุดในบรรดานักไวโอลินร่วมยุค
 

ในโลกของนักดนตรีคลาสสิก เส้นทางการศึกษาไม่ใช่แค่การเข้าห้องเรียน แต่คือการฝากชีวิตไว้ในความดูแลของครู ซึ่งไม่เพียงสอนวิธีเล่น แต่ยังสอนวิธีคิดกับการถ่ายทอดเสียง เธอผ่านเส้นทางเหล่านั้นมาอย่างเข้มข้น ได้รับการฝึกฝนจากอาจารย์ผู้เป็นที่ยอมรับในระดับนานาชาติ เริ่มจาก ‘ซาคาร์ บรอน’ (Zakhar Bron) ที่เมืองโคโลญจน์ ผู้เคยปลุกปั้นศิลปินระดับโลก อย่าง ‘แม็กซิม เวนเจอรอฟ’ (Maxim Vengerov) และ ‘วาดิม เรปิน’ (Vadim Repin) ต่อมาเธอย้ายไปศึกษากับ ‘โอกุสแต็ง ดูเมย์’ (Augustin Dumay) ที่นครบรัสเซลส์ และ ‘พาเวล เวอร์นิคอฟ’ (Pavel Vernikov) ที่นครเวียนนา

แต่การมีครูเก่ง ไม่ได้แปลว่าหนทางจะง่ายดายเสมอไป เธอยอมรับว่าแม้จะผ่านเวทีนับไม่ถ้วน ความรู้สึกก่อนขึ้นแสดงก็ยังวนเวียนอยู่เหมือนเดิม “ฉันซ้อมทั้งวัน หลายบทเลย แล้วก็ยังรู้สึกตื่นเต้นอยู่ดี” เธอบอกถึงเบื้องหลังของความสำเร็จ และเสริมว่า “ฉันยังรู้สึกประหม่า(เวที)อยู่เสมอ แต่นั่นแหละ... มันดีนะ ทำให้รู้ว่าเรายังมีชีวิตอยู่จริง ๆ”

คำว่า “มีชีวิตอยู่” ในที่นี้ ไม่ได้หมายถึงชีพจรหรือการหายใจ แต่น่าจะหมายถึงการไวต่อเสียง และความใส่ใจต่อผู้ฟัง เป็นภาวะของศิลปินที่ไม่เคยรู้สึกปลอดภัยพอที่จะหลับตาเดินบนเวที

ในวัยเยาว์ นักดนตรีสาวคนนี้ได้ก้าวขึ้นเวทีที่นักไวโอลินทั้งโลกใฝ่ฝันมาตลอดชีวิต เธอเคยแสดง ณ Berlin Philharmonie, Carnegie Hall ในนิวยอร์ก, Kennedy Center ในวอชิงตัน ดี.ซี., Tchaikovsky Hall ที่มอสโก และ Musikverein ใจกลางกรุงเวียนนา แต่สิ่งที่น่าจับตามองยิ่งกว่า ‘สถานที่’ คือ ‘บุคคล’ ที่เธอเคยร่วมบรรเลงด้วย
 

อลิสซา เคยทำงานร่วมกับวาทยกรระดับตำนานหลายคน เช่น ‘ยาป ฟัน สเวเดิน’ (Jaap van Zweden) ผู้ดำรงตำแหน่ง Music Director ของ New York Philharmonic, ‘ยูริ บัชเมต’ (Yuri Bashmet) นักวิโอลาผู้มีชื่อเสียงมากที่สุดในศตวรรษนี้ และ ‘กีดอน เครเมอร์’ (Gidon Kremer) ผู้เป็นทั้งนักไวโอลินและผู้ก่อตั้ง Kremerata Baltica ที่ทรงอิทธิพลทางศิลปะในยุโรป 

เธอยังมีผลงานบันทึกเสียง ร่วมกับ ‘มาร์ธา อาร์เกริช’ ในชุด Martha Argerich & Friends: Live from the Lugano Festival (EMI, 2008) ซึ่งเธอร่วมแสดงในบทเพลงของ Dmitri Shostakovich และ Janacek โดยร่วมกับศิลปินชั้นนำคนอื่น ๆ และอัลบั้มชุดนี้ได้รับการเสนอชื่อเข้าชิงรางวัล Grammy ในสาขา Best Chamber Music Performance

การได้ทำงานเคียงข้างบุคคลเหล่านี้ ไม่ใช่เพียงเครื่องยืนยันความสามารถหรือความเป็นมืออาชีพ แต่ยังเป็นกระบวนการที่เธอจะได้ ‘ฟัง’ และ ‘เรียนรู้’ อย่างต่อเนื่อง 

“คุณไม่ได้เล่นแค่โน้ตหรอก คุณกำลังสื่อสาร… ความรู้สึก ความทรงจำ บางครั้งก็ทั้งชีวิตของใครบางคน”

ครั้งหนึ่ง อลิสซา ยกตัวอย่าง ‘ชีวิต’ ของ ‘บราห์มส์’ (Brahms) คีตกวียุคโรแมนติก ด้วยน้ำเสียงเศร้าสร้อย เธอสารภาพอย่างตรงไปตรงมาว่า “ฉันชอบ บราห์มส์ กับ (คลารา) ชูมันน์ เรื่องราวของพวกเขาทั้งสอง เป็นเรื่องราวของมนุษย์จริง ๆ ซึ่งเต็มไปด้วยความรู้สึก”

คำว่า “เรื่องราวของพวกเขา” ที่เธอพูดถึง ไม่ใช่แค่บันทึกในประวัติศาสตร์ดนตรี แต่เป็นความรักที่ไม่เคยเอื้อนเอ่ยออกมาเต็มคำ ความสัมพันธ์ระหว่าง บราห์มส์ กับ คลารา ชูมันน์ เต็มไปด้วยความซื่อสัตย์ ความห่วงใย และความเงียบที่ไม่ใช่การปิดบัง แต่ด้วยตระหนักรู้อย่างรับผิดชอบว่า… คำบางคำ ถ้าพูดออกไป จะทำให้ทุกอย่างพังทลายลง

ปี ค.ศ. 1853 ในวัย 20 ปี บราห์มส์ ได้พบกับ คลารา ในช่วงที่เธอแต่งงานแล้วกับ ‘โรเบิร์ต ชูมันน์’ หลังการเสียชีวิตของ โรเบิร์ต ในปี 1856 คลารา เป็นทั้งศิลปินผู้มีชื่อเสียงและหญิงม่ายที่กำลังเผชิญชีวิตที่หนักหน่วง ทว่า บราห์มส์ ยังคงรักษาความสัมพันธ์แนบแน่นกับเธอ ทั้งในฐานะเพื่อนร่วมงาน และเพื่อนทางจิตวิญญาณที่ลึกซึ้ง 

พวกเขาเขียนจดหมายหากันตลอดช่วงชีวิต และในบรรดาจดหมายหลายร้อยฉบับ (ปัจจุบันอยู่ในคลังจดหมายของ Brahms–Schumann Collection ที่มหาวิทยาลัย University of North Carolina at Chapel Hill) มีเพียงไม่กี่ฉบับเท่านั้น ที่กล้ากล่าวตรง ๆ ว่า ‘รัก’ 

สิ่งที่ อลิสซา มาร์กูลิส เข้าใจจากเรื่องนี้ ไม่ใช่ความโรแมนติก แต่คือ ภาวะบางอย่างที่แสดงออกมาไม่ได้ เธอใช้มันเป็นกุญแจในการเข้าถึงเสียงดนตรีของบราห์มส์ เธอกำลังบรรเลง “สิ่งที่เขาไม่เคยพูดกับ คลารา เลย” และนั่นคือสิ่งที่เธอเรียกว่า “ความจริงบางอย่าง” (something true) ที่ดนตรีเท่านั้นจะพาไป

“ดนตรีไม่ใช่แค่เรื่องเทคนิคหรือการตีความ แต่คือการลงลึกไปข้างใน ค้นหาความจริงบางอย่าง แล้วส่งมันออกมาให้คนอื่นได้รับรู้” เธอเคยพูดไว้ระหว่างการให้สัมภาษณ์ในงานเทศกาลดนตรี Sonoro ที่ประเทศโรมาเนีย 

คอนเสิร์ตในค่ำคืนวันที่ 1 มิถุนายน 2025 จึงไม่ใช่เพียงอีกหนึ่งรายการบนปฏิทินดนตรีคลาสสิก แต่นับเป็นโอกาสพิเศษที่ผู้ฟังชาวไทยจะได้พบกับศิลปินไวโอลินรุ่นใหม่ ผู้ซึ่งกำลังฉายแสงความสามารถอย่างมั่นคงบนเวทีนานาชาติ

อลิสซา มาร์กูลิส คือเพชรน้ำงามที่วงการดนตรีคลาสสิกร่วมสมัยกำลังจับตา ไม่ใช่เพราะเธอเล่นได้เก่ง แต่เพราะทุกเสียงที่เธอส่งออกมา มีบางสิ่งที่ ‘จริง’ อยู่ในนั้นเสมอ

นี่คือช่วงเวลาเล็กๆ ที่เราจะได้ร่วมฟัง ร่วมส่งแรงใจให้เธอ บนเส้นทางที่ยังคงเดินหน้าต่อไป…อย่างงดงาม.

 

เรื่อง: อนันต์ ลือประดิษฐ์

ภาพ: Geige Ganz & Petra Benovsky (Courtesy of ICM Management) 
ที่มา:

“Alissa Margulis.” International Classical Music Management, https://icmmanag.com/artist/alissa-margulis.

“Alissa Margulis.” Brussels Cello Festival, https://www.brusselscellofestival.com/alissa-margulis.

“The Dreamers from Sonoro.” Dreamingof.net, https://www.dreamingof.net/the-dreamers-from-sonoro/.

Martha Argerich & Friends: Live from the Lugano Festival 2008.” Presto Music, https://www.prestomusic.com/classical/products/7978395--martha-argerich-friends-live-from-the-lugano-festival-2008.